Επιθετική συμπεριφορά στον αυτισμό: αίτια και αντιμετώπιση
 |
| πηγη |
Επιθετική συμπεριφορά στον αυτισμό: αίτια και αντιμετώπιση
Οι γονείς και φροντιστές των παιδιών και των ενηλίκων με αυτισμό, έρχονται πολλές φορές αντιμέτωποι με προκλητικές και επιθετικές συμπεριφορές. Αυτές καλούνται να τις διαχειριστούν τόσο οι ίδιοι, όσο και τα ίδια τα άτομα με αυτισμό, σε διαφορετικά πλαίσια και συνθήκες.
Τι εννοούμε όταν λέμε επιθετική συμπεριφορά; Ποιά είναι τα πιθανά αίτια και ποιές μεθόδους μαθαίνουμε τους γονείς και φροντιστές να χρησιμοποιούν για να τις αντιμετωπίσουν;
Κατ’ αρχήν να τονίσουμε ότι δεν εκδηλώνουν όλα τα άτομα με αυτισμό επιθετική συμπεριφορά.
Η ανεπιθύμητη συμπεριφορά εκδηλώνεται συνήθως, όπως σε όλα τα παιδιά: χτυπώντας, φωνάζοντας, κλωτσώντας, δαγκώνοντας, κλαίγοντας, καταστρέφοντας. Η επίθεση μπορεί να είναι είτε προς κάποιο άλλο άτομο, είτε προς αντικείμενα στο γύρω περιβάλλον, είτε προς τον εαυτό και να πάρει μορφή σωματικής ή/και λεκτικής βίας. Αποτέλεσμα της επιθετικής συμπεριφοράς, τουλάχιστον σε γονείς και φροντιστές, είναι αισθήματα οργής, απογοήτευσης, ματαίωσης και ντροπής. Η επιθετική συμπεριφορά τέλος, εκδηλώνεται τόσο σε οικεία περιβάλλοντα, όσο και σε νέα ή/και δημόσιους χώρους.
 |
| πηγη |
Βασική αιτία της επιθετικής συμπεριφοράς είναι η δυσκολία στην επικοινωνία. Καθώς και οι δεκτικές και οι εκφραστικές γλωσσικές ικανότητες των ατόμων με αυτισμό, είναι περιορισμένες (τις περισσότερες τουλάχιστον φορές), τα προβλήματα που απορρέουν από αυτές, μπορούν να προκαλέσουν ανά πάσα ώρα και στιγμή, μία ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Εκτός της επικοινωνίας όμως και της έκφρασης, ένα ξέσπασμα μπορεί να επέλθει και από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Η αλλαγή της ρουτίνας και οι αλλαγές στο περιβάλλον του σπιτιού ή του σχολείου είναι στοιχεία που ένα άτομο με αυτισμό συνήθως, δύσκολα μπορεί να επεξεργαστεί. Άλλα αίτια μπορούν να είναι μία πιθανή τροφική αλλεργία, η οποία θα προκαλέσει και δυσφορία, κάποια φαρμακευτική αγωγή, η υπερδιέγερση και ο υπερ-ενθουσιασμός (ή από την άλλη ή υποτονικότητα) και φυσικά η ίδια η συμπεριφορά του γονέα ή του φροντιστή. Τέλος το ξέσπασμα μπορεί να είναι εντελώς χειριστικό, ώστε το άτομο να μπορέσει να αποφύγει μία δουλειά ή μία δραστηριότητα που του έχει ανατεθεί και του είναι αδιάφορη ή δύσκολη. Στις περισσότερες των παραπάνω περιπτώσεων, η δυσκολία στην επικοινωνία είναι καθοριστικός παράγοντας.
 |
| πηγη |
Είδαμε κάποιες από τις πιθανές αιτίες. Κατά την διάρκεια όμως της συμπεριφοράς τί μπορείτε να κάνετε;
Σε πρώτη φάση, προσπαθήστε να κρατήσετε την ψυχραιμία σας, ώστε να μπορέσετε ευκολότερα και γρηγορότερα να αξιολογήσετε την κατάσταση και να δράσετε άμεσα. Προστατέψτε τον εαυτό σας (αν η επίθεση είναι σωματική) και τους υπόλοιπους γύρω σας, απομακρύνοντας από τον χώρο μικρότερα παιδιά. Φροντίστε παράλληλα για την σωματική ακεραιότητα του ίδιου του ατόμου, αν η επιθετική συμπεριφορά στρέφεται και προς τον εαυτό του (π.χ. χτύπημα του κεφαλιού με τα χέρια ή στον τοίχο κλπ). Απομακρύνετε αντικείμενα επικίνδυνα από τον χώρο. Προστατέψτε τέλος την περιουσία σας και τα αντικείμενά σας. Αποφύγετε να απομονώσετε το παιδί ή τον ενήλικα, αν θεωρείτε ότι το ξέσπασμα είναι για να κερδίσει ακριβώς αυτό. Αφού προστατέψτε τον εαυτό σας, τους γύρω σας και το άτομο με αυτισμό, μείνετε ήρεμοι και αδιάφοροι μέχρι να ηρεμήσει το συμβάν. Προσπαθήστε να μην παρέμβετε με λόγια. Επιβάλετε χωρίς κουβέντες και πολλές εξηγήσεις, την συνέπεια που έχετε από πριν καθορίσει. Σε περίπτωση που δεν έχετε κάτι έτοιμο, μην επινοήστε κάτι εκείνη την στιγμή. Κρατήστε τις σκέψεις σας για αργότερα. Μην διστάσετε, αν η κατάσταση βγαίνει εκτός των δυνατοτήτων σας, να ζητήσετε την βοήθεια κάποιου τρίτου ατόμου, το οποίο έχετε από πριν εκπαιδεύσει για το τί ακριβώς θέλετε από αυτό και με ποιό τρόπο. Να είστε προσεκτικοί με τις αποφάσεις που θα παίρνετε εκείνη την στιγμή, καθώς κάποια από τις δράσεις σας, μπορεί να είναι ακριβώς το επιθυμητό ζητούμενο για το άτομο με την ανεπιθύμητη συμπεριφορά (π.χ. απομόνωση, απομάκρυνση από μία δραστηριότητα, συνάντηση με ένα άτομο που θα έρθει άμεσα να σας βοηθήσει κλπ). Μην θεωρείστε, σε περίπτωση που η κατάσταση ξεφύγει των ορίων, ότι έχετε αποτύχει ως γονέας, γιατί δεν μπορέσατε να ηρεμήσετε το παιδί σας, γιατί δεν είχατε προ-υπολογίσει όλους του παράγοντες ή γιατί καταλήξατε εν τέλει να φωνάξετε και εσείς δυνατά και να εμπλακείτε. Καταστρώστε όμως άμεσα ένα σχέδιο δράσης με την βοήθεια του θεραπευτή ή των θεραπευτών του παιδιού σας, συζητώντας όλα εκείνα που απέτυχαν, τους λόγους που θεωρείτε ότι συνέβη αυτό και τα νέα δεδομένα, αν υπήρχαν.
Η καλύτερη λύση και συμβουλή που δίνεται στους γονείς και φροντιστές που έρχονται αντιμέτωποι με καταστάσεις επιθετικότητας είναι η πρόληψη. Πώς γίνεται όμως αυτή;
Κοιτάζοντας τις αιτίες που προκαλούν συνήθως τα ξεσπάσματα (προσοχή, μην συγχέονται με τα meltdowns), το πρώτο και κύριο είναι να προσπαθήσετε να χτίσετε ένα δίαυλο επικοινωνίας με το παιδί σας, είτε έχει λόγο, είτε όχι. Υπάρχουν πολλοί τρόποι επικοινωνίας, τους οποίους μπορείτε να μάθετε και να εφαρμόσετε με το παιδί σας, ανάλογα τις ανάγκες σας και τις δυνατότητές του (για παράδειγμα η PECS, για άτομα χωρίς λόγο). Θα το βοηθήσετε έτσι να εκφράζεται για πράγματα και καταστάσεις που το δυσαρεστούν ή το ευχαριστούν. Εκτός του παραπάνω, μάθετε το παιδί σας μέσα από συγκεκριμένες παρεμβάσεις (για παράδειγμα με κοινωνικές ιστορίες), ότι μπορεί να εκφράζει και με άλλους τρόπους τον θυμό ή την αγανάκτησή του. Μάθετέ του επίσης τεχνικές χαλάρωσης και ηρεμίας, τις οποίες θα μπορεί να χρησιμοποιήσει, αν καταλαβαίνει ότι πάει να βγει εκτός των ορίων του.
Επιπροσθέτως, μέσα από συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις - Ε.Α.Σ. (Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς - A.B.A.), μπορείτε να βοηθήσετε το παιδί σας και τους εαυτού σας να κατανοήστε την συμπεριφορά, ώστε να μπορείτε να την προλαμβάνετε. Σημαντικό στοιχείο εδώ είναι η συνεργασία σας με τον ειδικό ή τους ειδικούς και φυσικά η προσπάθειά σας για εξονυχιστική καταγραφή των γεγονότων που προηγήθηκαν της επιθετικής συμπεριφοράς. Η αρχή αυτή (η προσπάθεια δηλαδή αποσαφήνισης της αιτιότητας μίας συμπεριφοράς), έχει σε πολλές και διαφορικές περιπτώσεις, αποβεί μοναδική και εξαιρετικά αξιόπιστη στην παροχή χρήσιμων πληροφοριών. Κρατήστε λοιπόν ημερολόγιο, έχοντας τα μάτια σας ανοικτά για οτιδήποτε θεωρείτε ότι σχετίζεται, άμεσα ή έμμεσα, με την συμπεριφορά (από τον φωτισμό του δωματίου, μέχρι το πρωινό του παιδιού σας).
Αν το παιδί σας έχει την γνωστική ικανότητα, συζητήστε μαζί του το ενδεχόμενο να πάει σε ατομική θεραπεία για θέματα διαχείρισης θυμού, σε ένα ειδικευμένο ψυχοθεραπευτή. Συζητήστε επίσης με τα άτομα που έρχονται σε επαφή με το παιδί σας, καθώς υπάρχει πιθανότητα να έχουν ανακαλύψει κάτι βοηθητικό, που εσάς σας διαφεύγει.
Μία άλλη τακτική (πιο συνηθισμένη από την ψυχοθεραπεία), που προτείνεται σε γονείς, είναι η φαρμακευτική αγωγή. Η παρέμβαση σε συνδυασμό με συμπεριφοριστικές παρεμβάσεις, δείχνει να είναι εξαιρετικά αποτελεσματική. Η συγκεκριμένη διατροφή επίσης και η άσκηση προτείνονται συχνά, καθώς η πρώτη μπορεί για παράδειγμα, συν τοις άλλοις, να ελέγξει πιθανές αλλεργίες που προκαλούν δυσφορία, ενώ τα οφέλη της δεύτερης, δηλαδή της άσκησης, είναι εξίσου πολλά (π.χ. το παιδί σας εκτονώνει την ενέργειά του και γίνεται πιο συνεργάσιμο και ήρεμο).
Τέλος, καλό είναι να χτίσετε ένα σύστημα κανόνων και συνεπειών, το οποίο θα είναι ξεκάθαρο στο παιδί σας. Θα γνωρίζει έτσι, τί είναι αυτό που το περιμένει σε περίπτωση που υπερβεί τα όρια και το σπουδαιότερο όλων, τί προσδοκάται από αυτό σε κάθε περίπτωση και περίσταση. Η λογική πίσω από τη συμβουλή είναι ότι κάνει το περιβάλλον προβλέψιμο και σταθερό, γεγονός που παρά τις συνέπειες (π.χ. time-out), είναι εξαιρετικά βοηθητικό για το άτομο με αυτισμό.
Κλείνοντας, ενισχύετε πάντα τις θετικές συμπεριφορές του παιδιού σας. Μην τις θεωρείστε δεδομένες ή ότι θα έπρεπε έτσι ή αλλιώς να τις έκανε. Βοηθήστε στο χτίσιμο της αυτοπεποίθησής του, επιβάλλοντας “ποινές” ως συνέπεια της πράξης του παιδιού σας και όχι επειδή το ίδιο το παιδί σας είναι επιθετικό ή ανυπάκουο κλπ. Διαχωρίζετε με αυτό τον τρόπο, το παιδί από την συμπεριφορά, βοηθώντας όχι μόνο το ίδιο, όπως είπαμε και παραπάνω, αλλά και τον εαυτό σας και τα συναισθήματά σας, προς αυτό.
