Ο Μάρτης στην Ελληνική παράδοση

Ο Μάρτης στην Ελληνική παράδοση

Πρώτη Μαρτίου σήμερα, και πρώτη μέρα της Άνοιξης, με το έθιμο του «Μάρτη» ή «Μαρτιά», να ξαναγυρίζει, ανακινώντας παιδικές αναμνήσεις. Παμπάλαιο έθιμο ο «Μάρτης», με βαλκανική διασπορά, και τις ρίζες του στα αρχαία Ελευσίνια Μυστήρια, καθώς οι μύστες των Ελευσίνιων Μυστηρίων έδεναν μια κλωστή, την «Κρόκη», στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι.

Η λαϊκή παράδοση θέλει να φοράμε στον καρπό του χεριού μας ένα βραχιολάκι αυτοσχέδιο, με κόκκινη και άσπρη κλωστή, για να «μη μας κάψει ο ήλιος», διότι είναι δυνατός ο πρώτος ήλιος της Άνοιξης και της μέρας που μεγαλώνει.

Τον «Μάρτη» τον βγάζουμε από το χέρι μας στο τέλος του μήνα, ενώ σε άλλες περιοχές της Ελλάδας το αφήνουν πάνω στις τριανταφυλλιές όταν δουν το πρώτο χελιδόνι, για να τον πάρουν τα πουλιά και να χτίσουν τη φωλιά τους. Αλλού πάλι, έχουν τη συνήθεια να τον φορούν στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού σαν δαχτυλίδι για να μην σκοντάφτει ο κάτοχός του. Παλιότερα, υπήρχε η προσδοκία των ανθρώπων για ένα ζεστό Μάρτιο, χωρίς ξαφνικές κακοκαιρίες, ώστε να υπάρχει ανθοφορία και καρποφορία.

Σε όλα τα Βαλκάνια υπάρχει αντίστοιχο έθιμο του «Μάρτη». Στη Βουλγαρία, ονομάζεται "Μαρτενίτσα", στη Ρουμανία «Μαρτισόρ», στα Σκόπια "Μάρτινκα", στην Αλβανία "Βερόρε".

Στην Βουλγαρία, την πρώτη ημέρα του Μάρτη, φορούν στο πέτο τους στολίδια φτιαγμένα από άσπρες και κόκκινες κλωστές που αποκαλούνται «Μαρτενίτσα». Σε ορισμένες περιοχές οι κάτοικοι τοποθετούν έξω από τα σπίτια τους ένα κομμάτι κόκκινου υφάσματος για να μην τους «κάψει η γιαγιά Μάρτα» -Μπάμπα Μάρτα- που είναι η θηλυκή προσωποποίηση του μήνα Μάρτη. Η «Μαρτενίτσα» λειτουργεί στη συνείδηση του βουλγαρικού λαού ως φυλαχτό, το οποίο μάλιστα είθισται να προσφέρεται ως δώρο μεταξύ των μελών της οικογένειας, συνοδευόμενο από ευχές για υγεία και ευημερία.

Στη Ρουμανία, το ασπροκόκκινο στολίδι της πρώτης Μάρτη, το «Μαρτισόρ», έχει συμβολικό χαρακτήρα. Η κόκκινη κλωστή συμβολίζει την αγάπη για το ωραίο και η άσπρη την αγνότητα του φυτού χιονόφιλος, που ανθίζει τον Μάρτιο και είναι στενά συνδεδεμένο με αρκετά έθιμα και παραδόσεις της Ρουμανίας. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Θεός - Ήλιος μεταμορφώθηκε σε νεαρό άνδρα και κατέβηκε στη Γη για να πάρει μέρος σε μια γιορτή. Τον απήγαγε, όμως, ένας δράκος, με αποτέλεσμα να χαθεί και να βυθιστεί ο κόσμος στο σκοτάδι.

Μια ημέρα ένας νεαρός, μαζί με τους συντρόφους του σκότωσε τον δράκο και απελευθέρωσε τον Ήλιο, φέροντας την άνοιξη. Ο νεαρός έχασε τη ζωή του και το αίμα του -λέει ο μύθος- έβαψε κόκκινο το χιόνι. Από τότε, συνηθίζεται την 1η του Μάρτη όλοι οι νεαροί να πλέκουν το «Μαρτισόρ», με κόκκινη κλωστή που συμβολίζει το αίμα του νεαρού άνδρα και την αγάπη προς τη θυσία του, και άσπρη που συμβολίζει την αγνότητα.

Πηγή:http://www.enet.gr

Ο  Μάρτης στην Ελληνική παράδοση

Η Μέρα, η Νύκτα, οι δώδεκα μήνες είναι κι αυτά πρόσωπα κατά τη φαντασία του λαού. Σε κάποιο παραμύθι η Μέρα παριστάνεται σαν γριά, που φέρνει το φως στον κόσμο.

Γι’ αυτό κάποτε που έδεσε ένα παλικάρι τη γριά μέρα σε μια σπηλιά μέσα άργησε να ξημερώσει.

Κι οι νύχτες είναι γυναίκες, καθώς μας το λέει ένα Μανιάτικο τραγούδι.

Τους δώδεκα μήνες τους θέλει η ελληνική λαϊκή φαντασία για δώδεκα νέους, παλικάρια που ζούνε σε κάποιο μεγάλο σπίτι στο ρίζωμα ενός βουνού. Απ’ τους μήνες ο Μάρτης είναι άστατος, γδέρνει τους ανθρώπους με την κακοκαιρία του και τους αναγκάζει να κάψουν και τα παλούκια της φράχτης τους, αφού σε τέτοια εποχή βρίσκονται στη σώσει (το τελείωμα) των καυσόξυλων. Είναι λοιπόν ο γδάρτης, ο παλουκοκάφτης. Θα έχετε ακούσει το μύθο της γριάς τσοπάνισσας,

Έλειπε, λέει, μια μέρα να τελειώσει ο Μάρτης. Άνοιξη τώρα πια, φανταζόταν, πως δεν είχαν ανάγκη τα πρόβατα της από την κακοκαιρία. «Πριτς! Μαρτάκη μ’ λέει η γρια κοροϊδευτικά. Τα ξεχειμώνιασα ‘γω τα κατσικάκια μ’!» Ο Μάρτης θύμωσε πολύ από την αυθάδεια της γριάς. Δανείστηκε μια μέρα από το Φλεβάρη και την έκαμε να κρυφτεί στο καβούκι της. Κρύφτηκε ποκάτω στο λεβέτι που τυροκομούσε κι εκεί μαρμάρωσε, ξεπάγιασε. Όπως μαρμάρωσε και το μπουλούκι τα πρόβατά της. Αυτά παθαίνει ο αυθάδης που καταδέχεται να κοροϊδεύει τους άλλους.

Από τότε και ύστερα έμεινε ο Μάρτης νάχει 31 ημέρες κι ο καημένος ο Φλεβάρης με 28, γι αυτό τον λένε και Κουτσοφλέβαρο.

Στα παλιότερα χρόνια σε πολλά μέρη της Ελλάδας (κι εγώ το είδα στην Άμφισσα, δεν ξέρω όμως αν επικρατεί ακόμα το έθιμο) τα παιδιά γύριζαν τα σπίτια με ένα ξυλένιο χελιδόνι την Πρωτομαρτιά και τραγουδούσαν:

Μάρτης μας ήρθε,

Ώραι ανθείτε,

Πουλάκια κελαηδείτε,

Λέει, λέει η χελιδόνα,

Για το Μάρτη τον καλόνε,

Σήκω συ νοικοκυρά,

Και σπιτονοικοκυρά,

Δος μου μένα πεντ’ αυγά,

Κι’ άλλα πέντε κόκκινα!

Από το βιβλίο του Δ. Λουκόπουλου «Φως από τους μύθους μας»